Qirg‘iziston Konstitutsiyaviy sudi binosi. «Farg‘ona» fotosurati
Qirg‘iziston Konstitutsiyaviy sudi 2025 yil 10 dekabrda konstitutsiyaviy tuzatish orqali o‘lim jazosini tiklashni qabul qilib bo‘lmaydigan va qonuniy jihatdan imkonsiz deb topdi va bu taklifni Konstitutsiya va mamlakatning xalqaro majburiyatlariga zid deb topdi.
Qirg‘iziston Konstitutsiyaviy sudi press-reliziga ko‘ra, sud Prezident Sadir Japarov administratsiyasining bolalarni zo‘rlash va zo‘rlash bilan bog‘liq qotillik uchun o‘lim jazosini qo‘llashga ruxsat beruvchi tuzatishlar loyihasi bo‘yicha apellyatsiyasini ko‘rib chiqdi. Konstitutsiyaviy sud o‘z tahlilida taklif qilingan tuzatishlarning Asosiy Qonunga yaxlit tizim sifatida mos kelishini va ularning asosiy inson huquqlari va erkinliklari hamda davlatning demokratik tabiatiga asoslangan konstitutsiyaviy tuzum asoslariga ta’sirini ko‘rib chiqdi.
Barcha omillar ko‘rib chiqilganidan so‘ng, sud o‘lim jazosini tiklash Asosiy Qonunga zid degan xulosaga keldi.
Sud inson huquqlari va erkinliklari Konstitutsiyada eng oliy qadriyat sifatida mustahkamlanganini ta’kidladi. Sud qarorida ta’kidlanishicha, ularni amalga oshirish kafolatlari tizimi konstitutsiyaviy tuzumning asosini tashkil etadi va Asosiy Qonunga ruxsat etilgan o‘zgartirishlar chegaralarini oldindan belgilaydi. Kafolatlarning barqarorligi va izchilligi shaxs va uning qadr-qimmatining ustuvorligini ifodalagani uchun huquqlarni himoya qilish (non‑regress) darajasida «qaytarilmaslik»ga yo‘l qo‘yilmasligiga alohida urg‘u beriladi. Shu nuqtayi nazardan, o‘lim jazosini taqiqlash va yashash huquqining ustuvorligini tan olish nafaqat normativ, balki chuqur qadriyatga ham ega.
Konstitutsiyaviy sud masalaning xalqaro-huquqiy jihatini ham ishora qiladi. Qirg‘iziston Respublikasi Konstitutsiyasida xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan tamoyillari va normalari mamlakat huquqiy tizimining ajralmas qismi ekani belgilanganligi sababli, davlat ichki qarorlar qabul qilishda ratifikatsiya qilingan shartnomalarga rioya qilishga majburdir. Shartnomalar huquqi to‘g‘risidagi Vena konvensiyasiga tayanib, sud davlat xalqaro shartnomaga rioya qilmaslikni o‘zining ichki qonunchiligi bilan oqlay olmasligini va shartnomaning bekor qilinishi yoki to‘xtatib turilishi unda belgilangan shartlar bilan qat’iy cheklanganini ta’kidlaydi.
Konstitutsiyaviy va xalqaro huquqiy dalillar jamiyligiga asoslanib, Konstitutsiyaviy sud o‘lim jazosini konstitutsiyaviy tuzatish orqali tiklash Asosiy Qonunga zid va yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan hamda qonuniy jihatdan imkonsiz degan xulosaga keldi. Shuning uchun Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish to‘g‘risidagi qonun loyihasini referendumga qo‘yish mumkin emas va uni ilgari surish bo‘yicha barcha protseduralar Konstitutsiyaviy sud xulosasi kuchga kirgandan so‘ng to‘xtatiladi.
